Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος καταλύτης εξελίξεων για το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο
*Πανηγυρικός Λόγος που εκφωνήθηκε από την Καθηγήτρια Π.Νάσκου-Περράκη στην εκδήλωση του εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας
Κύριε Πρύτανη, κα αναπληρώτρια Πρύτανη, κύριοι Αντιπρυτάνεις,
Κύριε Πρέσβη, κα Πρόεδρε του Λυκείου Ελληνίδων Θεσσαλονίκης, αγαπητοί συνάδελφοι, ομότιμα και μη μέλη της πανεπιστημιακής μας κοινότητας, αγαπητές φοιτήτριες και φοιτητές, αγαπητοί χορευτές του Λυκείου Ελληνίδων Θεσσαλονίκης, κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι,
Θα ήθελα καταρχάς να ευχαριστήσω τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου μας καθηγητή κ. Γιάννη Χατζηδημητρίου για την ανάθεση του στο πρόσωπο μου να εκφωνήσω τον Πανηγυρικό του σημερινού εορτασμού της 28ης Οκτωβρίου του 1940 και του Αγίου Δημητρίου πολιούχου της πόλης μας. Τις ευχαριστίες μου επίσης και στο Λύκειο Ελληνίδων Θεσσαλονίκης που δέχτηκε να πλαισιώσει τη σημερινή εκδήλωση.
Ο ηρωικός αγώνας της Ελλάδας ενάντια στον Άξονα (1940-1941) υπήρξε ένα σημαντικό ιστορικό γεγονός με πολλαπλή και κρίσιμη συμβολή για την έκβαση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το ιστορικό ΟΧΙ της ελληνικής κυβέρνησης στο τελεσίγραφο του Μουσολίνι και ο αγώνας για την ελευθερία που ακολούθησε επί 7 περίπου μήνες, έφεραν την Ελλάδα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της παγκόσμιας κοινής γνώμης. Συγχαρητήρια μηνύματα έφθαναν από τους ηγέτες όλου του κόσμου για συμπαράσταση, ενώ ο Τύπος παρομοίαζε την αντίσταση των Ελλήνων ,με εκείνη κατά των Περσών 2500 χρόνια πριν, μιλώντας για νέο Μαραθώνα. “Ρίξ’τε ένα βλέμμα στον μακρύ κατάλογο των εθνών και θα δείτε ότι η γενναιοψυχία των Ελλήνων φωτίζει ως ήλιος ένα σκοτεινό κόσμο”, έγραφε ο Άγγλος αρθρογράφος. Ο λόρδος Halifax, Υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας, συμπλήρωνε “Ποτέ άλλοτε το όνομα της Ελλάδας δεν στάθηκε τόσο ψηλά” , ενώ οι New York Times έγραφαν: ‘’σ’ένα μόλις μήνα το μικρό ελληνικό κράτος διέλυσε τον κακό εφιάλτη που σκότιζε το πνεύμα του δημοκρατικού κόσμου’’ . Αντίστοιχα ήταν τα σχόλια και σε άλλες πλευρές του πλανήτη και στην Τουρκία. Η αντίσταση της Ελλάδας εμψύχωσε τις συμμαχικές δυνάμεις στη Β.Αφρική, ενώ ανακούφιση εξέφρασε ο χώρος της Μ. Ανατολής και η Κύπρος. Η φράση του Τσώρτσιλ “οι ήρωες πολεμούν ως Έλληνες” πέρασε στην ιστορία και μας γέμισε περηφάνια. Η Ελλάδα ήταν εξάλλου η μόνη χώρα που αναγκάστηκε να αντιμετωπίσει τους στρατούς 4 κρατών ταυτόχρονα : Αλβανίας, Ιταλίας, Γερμανίας και Βουλγαρίας, ενώ η διάρκεια σε αντίσταση κράτησε 219 ημέρες όταν στη Νορβηγία κράτησε 60, στη Γαλλία 40 , στην Πολωνία 30, στη Δανία 0.
Σημαντική λοιπόν η γιορτή της 28ης Οκτωβρίου, ημέρα μνήμης για τους ήρωες που δοκιμάστηκαν και θυσιάστηκαν με εθνική ομοψυχία και πίστη, συνάρθρωσαν, υπερβατικά, μια υπέροχη στάση στις πανανθρώπινες επάλξεις αξιών όπως η ελευθερία, η δημοκρατία αλλά και εθνική υπερηφάνεια.
Δεν είναι όμως στις προθέσεις μου να αναφερθώ στη μαχητικότητα του Ελληνικού στρατού και την ομόθυμη στήριξη του ΟΧΙ κατά των δυνάμεων του Άξονα, ούτε στο Αλβανικό έπος, στη μάχη της Κρήτης , στην ταξιαρχία του Έβρου.
Επέλεξα να επικεντρωθώ στα καταστροφικά αποτελέσματα του πολέμου γενικά και κατά πόσον αυτά τα αποτελέσματα άλλαξαν σταδιακά τη ζωή του κόσμου και έθεσαν τις βάσεις για μια καλύτερη πιο οργανωμένη διεθνή κοινότητα κατοχυρώνοντας τις αρχές της δημοκρατίας, της ειρήνης και των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Ο πόλεμος[1] είναι ένα φαινόμενο γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων, ταυτισμένος με την ανθρώπινη ιστορία. Εκατομμύρια ζωές και δεκάδες πολιτισμοί χάθηκαν ως αποτέλεσμα πολεμικών συρράξεων. Οι πρώτοι κανόνες πολέμου αναδείχθηκαν από σημαντικούς πολιτισμούς, χιλιάδες χρόνια πριν: Από τις πιο παλιές μαρτυρίες η νομοθεσία του Χαμουραμπί, βασιλιά της Βαβυλώνας το 1700 π.Χ που ανέφερε :’’θεσπίζω αυτούς τους νόμους για να εμποδίσω τους ισχυρούς να καταπιέζουν τους αδύνατους’’.[2] Σε πολλά αρχαία κείμενα, τόσο στην αρχαία Ελλάδα, στα γραπτά του Θουκυδίδη, του Ξενοφώντα, του Πλάτωνα[3], όσο στην έγκυρη συλλογή δικαίου των Hindu, στην Strategica του Βυζαντινού Αυτοκράτορα Μαυρικίου ( 6ος μ.Χ), στην Aquaba των Μωαμεθανών και στο Κοράνι διαφαίνεται ότι παρά τη βαρβαρότητα κατά τη διεξαγωγή του πολέμου, υπήρχε μια ελάχιστη αποδοχή κάποιων κανόνων που την περιόριζαν κι έθεταν θέμα προσωπικής ευθύνης όσων υπερέβαιναν τους περιορισμούς αυτούς, καθώς και θέσπιζαν νομικές διαδικασίες για την επιβολή ποινών στους παραβάτες. Ανάμεσα σε αυτούς, και κανόνες που ενίσχυαν τον σεβασμό προς τον αντίπαλο. [4] Οι Άραβες στα τέλη του 13ου αιώνα όταν διοικούσαν την Ισπανία υιοθέτησαν τη Viqayet ένα κείμενο που περιέχει έναν κώδικα διεξαγωγής πολέμου. Διαφαίνεται με τον τρόπο αυτό ότι κάποιες αρχές που σήμερα συγκροτούν τον κλάδο γνωστό ως διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, δηλαδή το δίκαιο που ισχύει κατά την διάρκεια μιας ένοπλης σύρραξης(άλλως πολέμου) είχαν αναγνωριστεί και είχαν εφαρμοστεί από ομάδες ανθρώπων με σαφείς πολιτιστικές, θρησκευτικές και γλωσσικές διαχωριστικές γραμμές(στην αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο, στο Ισλάμ, στον Αραβικό κόσμο).[5]
Τον 16ο αιώνα ο Hugo Grotius, ο Ολλανδός διεθνολόγος, στο περίφημο βιβλίο του “περί δικαίου πολέμου”, εφοδιάζει τους άρχοντες με υπερβολική δικαιοδοσία για να δικάζουν όσους έχουν προκαλέσει ζημιές στους ίδιους και στους υπηκόους τους κι εκείνους που προκάλεσαν παραβιάσεις στους κανόνες του λεγόμενου φυσικού δικαίου ή του Δικαίου των Εθνών, ενώ ορίζει και τις κατηγορίες των μη μαχητών που πρέπει να προστατεύονται όπως γυναίκες, παιδιά, έμποροι κ.α.[6]
Τον 17ο αιώνα μετά τον Τριακονταετή πόλεμο στην Ευρώπη(1618-1648), ένα νέο δίκαιο άρχισε να διαμορφώνεται μεταξύ των ανεξάρτητων κρατών για την αντιμετώπιση των εγκλημάτων πολέμου,[7] ενώ το β’ ήμισυ του 18ου αιώνα λαμβάνουν χώρα δίκες όπου άτομα κατηγορήθηκαν ότι διέπραξαν αδικήματα διεθνούς χαρακτήρα, παρά το ότι οι πράξεις τους αυτές δεν χαρακτηρίζονταν ως εγκληματικές στο εσωτερικό δίκαιο. Αγγλικό δικαστήριο(1796) έκανε δεκτή την κατηγορία για παροχή ανθυγιεινής τροφής σε Γάλλους αιχμαλώτους πολέμου απορρίπτοντας τον ισχυρισμό που προβλήθηκε ότι η πράξη δεν ερχόταν σε σύγκρουση με κανένα δημόσιο ηθικό ή αστικό καθήκον. Ανάλογα τα αμερικανικά δικαστήρια εφάρμοζαν το common law of crimes για πράξεις αντίθετες με το δίκαιο των εθνών χωρίς προηγούμενη νομοθετική πρόβλεψη στο εσωτερικό δίκαιο.
Άρχισε έτσι σταδιακά να επικρατεί η εφαρμογή στρατιωτικών κωδίκων που έθεταν περιορισμούς στη διεξαγωγή των ενόπλων συγκρούσεων υπέρ πολιτών και αιχμαλώτων και επέβαλαν ποινές στους παραβάτες.
Το 1818 δυο Άγγλοι καταδικάστηκαν σε θάνατο από αμερικάνικο στρατοδικείο, για παραβίαση των νόμων και εθίμων του πολέμου, επειδή διαπιστώθηκε ότι παρακίνησαν τους Ινδιάνους Creek να χρησιμοποιήσουν κτηνώδεις πολεμικές μεθόδους, σφάζοντας τις οικογένειες και τα παιδιά των στρατιωτών των Ηνωμένων Πολιτειών.
Το σημαντικό όμως γεγονός της εποχής αυτής είναι η υιοθέτηση του Κώδικα Lieber με τίτλο “Οδηγίες για τη Διοίκηση των Στρατιωτικών Δυνάμεων των ΗΠΑ στο πεδίο Μάχης “ που δημοσιεύτηκε με τη μορφή διαταγής ,σηματοδοτώντας την πρώτη μορφή κωδικοποίησης των κανόνων και εθίμων του πολέμου. Ο παραβάτης των οδηγιών, για πράξεις που υπερβαίνουν τη στρατιωτική αναγκαιότητα, όπως καταστροφή ιδιωτικής περιουσίας, ληστεία, βιασμός, θανάτωση αμάχων, αντιμετώπιζε τη θανατική ποινή.[8] Ο Λοχαγός Henry Wirz, Ελβετός γιατρός καταδικάσθηκε σε θάνατο επειδή κατά τη διάρκεια του εμφυλίου της Αμερικής, υπεύθυνος για 45.000 αιχμαλώτους πολέμου προσπάθησε με δόλο να βλάψει την υγεία τους και να τους οδηγήσει σε θάνατο.
Το 1863 ιδρύθηκε στη Γενεύη ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός από 5 Ελβετούς- ανάμεσα τους και ο Ερρίκος Ντυνάν[9]- με σκοπό να βοηθήσει τους τραυματίες, ασθενείς ή ναυαγούς των ενόπλων δυνάμεων , τους αιχμαλώτους πολέμου και τους αμάχους γενικά,[10] ενώ το 1864 υιοθετήθηκε η πρώτη Σύμβαση της Γενεύης.[11]Η Σύμβαση αυτή κωδικοποίησε και ενδυνάμωσε αρχαίους, αποσπασματικούς και διάσπαρτους νόμους κι έθιμα πολέμου για την προστασία των τραυματιών και εκείνων που τους φρόντιζαν στον κατά ξηρά πόλεμο.
Ακολούθησαν οι Διασκέψεις Ειρήνης της Χάγης το 1899 και 1907[12] κι η απαρχή της κωδικοποίησης των νόμων και εθίμων του πολέμου στην ξηρά και στη θάλασσα. Οι Κανονισμοί της Χάγης, όπως είναι γνωστοί, στόχευαν στην ελαχιστοποίηση των δεινών του πολέμου, όσο το επέτρεπαν οι στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η υποχρεωτική εφαρμογή των κανόνων αυτών φαίνεται καθαρά από το περιστατικό που έλαβε χώρα το 1914 στην συνοριακή σύγκρουση ΗΠΑ- Μεξικού όπου ο Στρατηγός Scott, διοικητής των αμερικανικών στρατευμάτων, απέστειλε αντίγραφο των Κανονισμών της Χάγης στον αρχηγό των επαναστατών στα Μεξικάνικα σύνορα, Pancho Villa, ο οποίος επηρεασμένος από το περιεχόμενο μετρίασε τον τρόπο διεξαγωγής των αντάρτικων επιχειρήσεων του, απελευθερώνοντας αιχμαλώτους κυβερνητικούς στρατιώτες και επιβάλλοντας αυστηρές ποινές σε δικούς του στρατιώτες σε περίπτωση που θα διαπιστωνόταν ότι σκότωναν αναίτια.
Συνέπεια των Κανονισμών της Χάγης ήταν ότι τα κράτη άρχισαν να τιμωρούν τους παραβάτες των κανόνων πολέμου, ενώ σιγά-σιγά άρχισε να αναγνωρίζεται και η ‘’αρχή της ατομικής ευθύνης’’[13] για εγκλήματα πολέμου, μια νέα αρχή του Διεθνούς Δικαίου.
Η ατομική ποινική ευθύνη που αποτελεί ασφαλώς μια εξαίρεση στο πεδίο του δικαίου της διεθνούς ευθύνης είναι ουσιαστικά το μέσο αντίδρασης της διεθνούς κοινότητας στις πολύ σοβαρές παραβιάσεις των θεμελιωδών αξιών της διεθνούς δικαιοταξίας. Και τούτο διότι οπως διατύπωσε εύστοχα ,αργότερα, το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης: ”οι διεθνείς υποχρεώσεις που επιβάλλονται στα άτομα υπερισχύουν της υποχρέωσης υπακοής έναντι του κράτους του οποίου είναι υπήκοοι. Αυτός που παραβίασε τους κανόνες του πολέμου δεν μπορεί για να δικαιολογηθεί , να προβάλει την εντολή που έλαβε από το κράτος, από την στιγμή που το κράτος δίνοντας εντολή, ξεπέρασε τις εξουσίες που του αναγνώρισε το διεθνές δίκαιο.” Το ίδιο Δικαστήριο επισήμανε, εξάλλου, ότι : “ τα εγκλήματα κατά του διεθνούς δικαίου τελούνται από άτομα, όχι από αφηρημένες οντότητες…”[14]
Φυσικά, ως έννοια και περιεχόμενο, η ποινική ευθύνη του ατόμου διαρθώνεται γύρω από το κράτος και τη διεθνή ευθύνη του. Έτσι ευθύνονται ατομικά ως όργανα του κράτους, οι στρατιωτικοί(ανεξαρτήτως ιεραρχικής θέσης), η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, απλό μέλος ενόπλων δυνάμεων ή μιας παραστρατιωτικής οργάνωσης αλλά και πολίτες. Το κράτος εξάλλου υπέχει διεθνή ευθύνη από παράλειψη πρόληψης ή καταστολής της αντιδιεθνούς πράξης οργάνου του ή ιδιώτη.” [15]
Τον Μαϊο του 1915, οι Συμμαχικές κυβερνήσεις υπέγραψαν Διακήρυξη κατά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας για τη γενοκτονία των Αρμενίων απευθυνόμενη στην Υψηλή Πύλη τονίζοντας ότι θα θεωρήσουν προσωπικά υπεύθυνα για τα εγκλήματα αυτά κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού όλα τα μέλη της οθωμανικής κυβέρνησης καθώς και εκείνους ατομικά που εμπλέκονται σε τέτοιες πράξεις. [16] Η ανωτέρω Διακήρυξη σηματοδοτεί την ανάπτυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου προς μια παγκόσμια διάσταση και προς τον κλάδο του Διεθνούς Δικαίου που ονομάζουμε σήμερα διεθνή προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου,[17] που εφαρμόζεται σε περίοδο ειρήνης.
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος έδειξε στην πράξη ότι οι Κανονισμοί της Χάγης δεν έτυχαν της δέουσας επιβολής. Η συμπεριφορά των γερμανικών δυνάμεων έφθασε πολλές φορές στα άκρα και χαρακτηρίστηκε από έλλειψη σεβασμού προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και αδιαφορία για τις παραβιάσεις συμβατικών και εθιμικών κανόνων δικαίου. Οι Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις άρχισαν πλέον να συζητούν για τη σύσταση ειδικών διεθνών δικαστηρίων μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Πολλές δίκες πραγματοποιήθηκαν στη Γαλλία, Ρωσία, Βρετανία, ΗΠΑ για Γερμανούς κατηγορουμένους, εφαρμόζοντας γενικά το Δίκαιο των Εθνών.
Με τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών (1919) το θέμα εμφανίσθηκε στο προσκήνιο. Το 1921 άρχισαν οι εργασίες μιας Συμβουλευτικής Επιτροπής Νομικών για τη σύνταξη καταστατικού σχετικά με την ίδρυση ενός Μόνιμου Διεθνούς Δικαστηρίου με αποκλειστική δικαιοδοσία τα εγκλήματα πολέμου. Το 1928 η συνθήκη του Παρισιού Briand-Kellogg προσπάθησε να καταστήσει τον πόλεμο εκτός νόμου.[18]Έτσι το 1937 η ΚτΕ ενέκρινε ένα κείμενο Σύμβασης για τη δημιουργία ενός Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου που κατατέθηκε για υπογραφή και επικύρωση στα κράτη μέλη της ΚτΕ. Το κείμενο αυτό δεν υπογράφηκε ποτέ. Υπογράφτηκαν όμως δύο συμβάσεις, η μία το 1925[19] που απαγόρευε τη χρήση στον πόλεμο ασφυξιογόνων δηλητηριωδών ή άλλων αερίων και οι δύο Συμβάσεις της Γενεύης του 1929[20] που προέβλεπαν τη μεταχείριση των αιχμαλώτων πολέμου.
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε το 1939 και διήρκησε περίπου 5 χρόνια. Κατά τη διάρκεια του οι βαρβαρότητες των Nazi ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένες και μάλιστα από την αρχή των στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, ο μεγαλύτερος πόλεμος στην ιστορία της ανθρωπότητας ,μέτρησε 60 εκατομμύρια νεκρούς, 33 ήταν άμαχοι, 6 εκατομμύρια Εβραίοι, ενώ χάθηκε το 1/3 των νέων της Ευρώπης. Υπήρξε δαπανηρός σε πλουτοπαραγωγικούς πόρους, και καινοτόμος με την πρώτη χρήση της ατομικής βόμβας. Ακολούθησαν ερειπωμένες πόλεις, κατεστραμμένες οικονομίες, βαθύ αίσθημα φρίκης και απελπισίας σε όλο τον κόσμο. Η βιομηχανική επανάσταση που είχε προηγηθεί πολλαπλασίασε τη θανατηφόρα ισχύ των εξοπλισμών με αποτέλεσμα να χρησιμοποιούνται όπλα όλο και πιο μαζικά καταστροφικά.
Η συζήτηση για τη συγκρότηση ενός Διεθνούς Δικαστηρίου για τη δίκη των φερόμενων ως εγκληματιών πολέμου άρχισε από το 1941. Στη Διεθνή Διάσκεψη του Λονδίνου συγκροτήθηκε Επιτροπή που παρουσίασε σχέδιο Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Μετά το πέρας του πολέμου οι νικήτριες δυνάμεις υπέγραψαν στις 30/10/45 στη Μόσχα Διακήρυξη, που ανέφερε ότι τα εγκλήματα πολέμου θα τιμωρούνταν από αυτές, μέσα από συλλογικές διαδικασίες, αμέσως μετά το τέλος του Πολέμου.
Η Διακήρυξη θα εφαρμοζόταν μέσα από ένα σύστημα προσωρινού μηχανισμού, αφού υπήρξε διαφωνία για τη δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Έτσι υπογράφηκε στις 8 Αυγούστου 1945, στο Λονδίνο, το Σύμφωνο Δίωξης και Τιμωρίας των Σημαντικότερων Εγκλημάτων Πολέμου του Άξονα, στο οποίο κυριότερων 19 ακόμη κράτη, ανάμεσα στα οποία και η Ελλάδα. [21]
Σύμφωνα με το κείμενο αυτό, δημιουργείτο ένα Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο, στη Νυρεμβέργη για να δικάζει τους κατηγορούμενος για παραβιάσεις του Δικαίου του Πολέμου ανεξάρτητα από το που διαπράχθηκαν.[22] Οι νικήτριες δυνάμεις συμφώνησαν ότι η δίκη θα έπρεπε να διεξαχθεί δίκαια και ότι δεν θα έπρεπε να υπάρχουν αμφιβολίες ή ερωτήματα σχετικά με την νομιμότητα της. Τέθηκε επίσης για πρώτη φορά και επίσημα το ζήτημα της διεθνούς ατομικής ευθύνης. Προσάρτημα στο Σύμφωνο ήταν ο Καταστατικός Χάρτης του Δικαστηρίου που αναφερόταν σε λεπτομέρειες δικαιοδοσίας και λειτουργίας και στον διαχωρισμό των εγκλημάτων σε 3 κατηγορίες πράξεων:
Α) Εγκλήματα κατά της Ειρήνης
Β) Εγκλήματα πολέμου
Γ) Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας
Η δίκη της Νυρεμβέργης όπως είναι γνωστή, και η αντίστοιχη του Τόκυο, αποτέλεσαν ένα πρωτόγνωρο γεγονός στα διεθνή ιστορικά και νομικά χρονικά. Από τις 20 Νοεμβρίου 1945 έως 1 Οκτωβρίου 1946 οι εγκληματίες πολέμου οδηγήθηκαν ενώπιον ενός Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου για να λογοδοτήσουν για τις πράξεις τους. Το ενδιαφέρον της παγκόσμιας κοινότητας ήταν μεγάλο μια και για πρώτη φορά θα ενημερώνονταν για το όσα είχαν συμβεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Και οι 23 κατηγορούμενοι δήλωσαν αθώοι. 12 καταδικάσθηκαν σε θάνατο, 3 σε ισόβια, 4 σε πρόσκαιρή κάθειρξη, ενώ 3 αθωώθηκαν. Από το 1946-1949 άλλες δώδεκα δίκες αξιωματούχων πραγματοποιήθηκαν ενώπιον αμερικανικών στρατοδικείων στη Νυρεμβέργη : γιατροί, βιομήχανοι, νομικοί, τραπεζίτες, δικαστές, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν.[23]
Η υπόσχεση ότι οι εγκληματίες θα δικάζονταν στις χώρες που έγιναν τα εγκλήματα εφαρμόστηκε σε περιορισμένη κλίμακα, ανάλογα με τις επιθυμίες των Αμερικανών και Βρετανών.[24] Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις που υπάκουαν στην εξόριστη κυβέρνηση επανήλθαν στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών και Βουλγάρων. Δεν είχαν συνεπώς την ευκαιρία να συλλάβουν αιχμαλώτους στη χώρα, ούτε εγκληματίες πολέμου. Συλλήψεις δεν έκαναν ούτε οι αντάρτικες μονάδες. Έτσι η Ελλάδα περίμενε από τους Συμμάχους να της παραδώσουν τους υπευθύνους για εγκλήματα πολέμου που είχαν συμβεί κατά την Κατοχή κι η παράδοση αυτή επαφίετο στη διακριτική τους ευχέρεια.
Ο Αναγκαστικός Νόμος 384/1945[25] περί συστάσεων Ελληνικού Εθνικού Γραφείου Εγκλημάτων Πολέμου και ο συμπληρωματικός Αναγκαστικός Νόμος 1080/1946[26] βασίστηκαν σε διεθνείς συμβάσεις που επικυρώθηκαν από την Ελλάδα και προέβλεπαν τη σύσταση ειδικών στρατοδικείων για εγκλήματα πολέμου, που θα λειτουργούσαν όμως με βάση τον στρατιωτικό ποινικό κώδικα της χώρας.
Δύο Γερμανούς Στρατηγούς εξέδωσαν οι Βρετανοί στην Ελλάδα, τον Friedrich Muller, γνωστό ως χασάπη της Κρήτης, και τον προκάτοχο του Bruno Brauer. Δικαστήκαν σε θάνατο τον Νοέμβριο 1946 για τη θανάτωση των 3000 Κρητικών και τουφεκίστηκαν στο Χαϊδάρι.
Επίσης δικάστηκε το 1946 ο στρατηγός Kurt Student με ελαφρά ποινή και ελευθερώθηκε το 1948. Αντίθετα δυο άλλοι στρατηγοί οι List και Schimaner δεν εκδόθηκαν στην Ελλάδα. Δικάστηκαν όμως και καταδικάστηκαν σε ισόβια στη Γερμανία. Για εγκλήματα κατά του Ελληνικού λαού δικάστηκαν και άλλοι Γερμανοί στη Νυρεμβέργη, ενώ ένας δικάστηκε στη Γιουγκοσλαβία, όπου και εκτελέστηκε. [27] Οι δίκες στην Ελλάδα συνεχίστηκαν και το 1948 με πιο γνωστή αυτήν του Δημίου του Χορτιάτη , Schubert, που έκαψε ομαδικά τους αμάχους σε φούρνους. Το Ελληνικό Γραφείο συγκέντρωσε 23 δικογραφίες-εκδοθήκαν 614 δελτία αναζήτησης για 1800 εγκληματίες, Γερμανούς, Βούλγαρους και Ιταλούς. Από τις δικογραφίες αυτές μόνον μια κατέληξε σε γερμανικό δικαστήριο όπου ο κατηγορούμενος αθωώθηκε.
Το 1949 η διεθνής κατάσταση είχε αλλάξει, δεν ευνοούσε τη συνέχιση των δικών, ο Ψυχρός πόλεμος[28] βρισκόταν σε πλήρη εξέλιξη ενώ οι Αμερικανοί είχαν αρχίσει τις επενδύσεις στη Γερμανία και η οικονομική ανάκαμψη της χώρας απέκτησε προτεραιότητα έναντι της πολιτικής. Στην Ελλάδα τον Σεπτέμβριο του 1949 δημοσιεύτηκε ο νόμος περί μέτρων επιείκειας που περιλάμβανε ρυθμίσεις ευεργετικές και για τους δωσίλογους. Το 1951 αποφυλακίστηκαν 1000 δωσίλογοι με νομοθετική ρύθμιση, ενώ το 1952 έληξε η εμπόλεμη κατάσταση με τη Γερμανία. Έτσι, παραδόθηκε στις γερμανικές αρχές ο Υπολοχαγός Hans Zabel γνωστός και ως σφαγέας του Διστόμου. [29]
Στη δίκη του Mertens, στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης-Αιγαίου που συνελήφθη το 1957 στην Ελλάδα και διεξήχθη στην Αθήνα αρχές 1959, η τότε Κυβέρνηση θέσπισε νόμο περί αναστολής εγκλημάτων πολέμου (Ν.3933/1959)[30] σύμφωνα με τον οποίο αναστελλόταν αυτόματα η δίωξη εγκληματιών στην Ελλάδα, εφόσον είχε αρχίσει στη Γερμανία. Ο νόμος δημοσιεύτηκε την ίδια μέρα που υπογράφηκε η Συμφωνία του Λονδίνου για το Κυπριακό και έτσι σχεδόν αποσιωπήθηκε. Ποιος ήταν όμως ο απολογισμός σε απώλειες πληθυσμού των Ελλήνων πολιτών;
Τα ποσοστά μας φέρνουν ανατριχίλα. Η χώρα μας έχασε το 10% του πληθυσμού της ,πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από οποιαδήποτε άλλη χώρα.. Μαζί με τους Έλληνες Εβραίους που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια, η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα μετά της Πολωνίας που εξολοθρεύτηκε, ο αριθμός των νεκρών ανέρχετο περίπου σε 800.000. Όσον αφορά τις ζημιές σε άψυχο υλικό, ήταν ανυπολόγιστες. Η Τράπεζα της Ελλάδας πέρα από τις καθορισθείσες δαπάνες κατοχής, υποχρεώθηκε να καταβάλει στις γερμανικές αρχές κατοχής από τον Απρίλιο 1942-ως το τέλος του πολέμου 163 εκ. δολάρια και 65 εκ. δολάρια στις Ιταλικές αρχές κατοχής. Και η μεν απαίτηση κατά της Ιταλίας αποσβέστηκε με τη Συνθήκη Ειρήνης του 1947, δεν έχει ρυθμιστεί όμως ποτέ μέχρι σήμερα το χρέος της Γερμανίας έναντι της Ελλάδας. [31]
Μετά την ήττα, το ξεψυχισμένο Γ’ Ράιχ και οι σύμμαχοι του, προσπάθησαν να φυγαδέψουν από τη χώρα τους πρωταγωνιστές της Δίκης της Νυρεμβέργης προς άγνωστους προορισμούς. Σε αρκετές περιπτώσεις ωστόσο, Σοβιετικοί και Αμερικάνοι έκαναν τα στραβά μάτια στους Γερμανούς επιστήμονες, ιδιαίτερα αυτούς που εργάστηκαν στη βιομηχανία πολέμου όπως ο Von Braun στην τεχνολογία των πυραύλων.
Ωστόσο, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος προετοίμασε το έδαφος για την μετέπειτα εξέλιξη του διεθνούς δικαίου και της έννοιας του πολέμου. Το 1945 ο ΟΗΕ επανάφερε την ιδέα της δημιουργίας ενός θεσμού που θα ρύθμιζε τις διαφορές μεταξύ κρατών αποτρέποντας τις συγκρούσεις. Θεώρησε τον πόλεμο παράνομο, ζητώντας από τα κράτη να απέχουν στις διεθνείς τους σχέσεις από τη βία ή την απειλή χρήσης βίας,[32] με δύο εξαιρέσεις α) όταν το κράτος ή ομάδα κρατών δέχεται επίθεση τότε προβλέπεται η ατομική ή συλλογική νόμιμη άμυνα, ενώ β) το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να αποφασίσει τη συλλογική χρήση βίας με εξαναγκαστικά μέτρα με σκοπό την αποκατάσταση της ειρήνης.[33]
Το 1949 η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού, αλλά και τα κράτη μέλη του ΟΗΕ, υπέγραψαν στη Γενεύη 4 Συμβάσεις[34], που μαζί με 2 Πρωτόκολλα που ακολούθησαν το 1977[35], κωδικοποίησαν τους κανόνες του ανθρωπιστικού δικαίου, τους κανόνες που πρέπει τα μέρη να εφαρμόζουν είτε πρόκειται για σύρραξη μεταξύ κρατών , είτε για εμφύλια σύρραξη κι έθεσαν τις βάσεις προστασίας των αμάχων και αιχμαλώτων πολέμου που βρίσκονται στα χέρια της δύναμης κατοχής.
Σύμφωνα με τις Συμβάσεις αυτές, τα μέρη της σύρραξης πρέπει να είναι σε θέση να διακρίνουν τον άμαχο πληθυσμό από τους μαχητές, ώστε να μην επιτίθενται σε αυτόν και στα υπάρχοντα του.
Οι επιθέσεις θα γίνονται μόνον εναντίον στρατιωτικών στόχων. Οι μαχητές που παραδίδουν τα όπλα πρέπει να τύχουν προστασίας ως αιχμάλωτοι πολέμου έχουν δικαίωμα σεβασμού της ζωής τους, της σωματικής και ψυχικής τους ακεραιότητας. Απαγορεύεται να σκοτώσεις ή να τραυματίσεις αντίπαλο που παραδίδεται ή δεν μπορεί να λάβει πλέον μέρος σε μάχη. Τραυματίες και ασθενείς συλλέγονται και τους παρέχεται φροντίδα, το ιατρικό προσωπικό και εγκαταστάσεις προστατεύονται, ο δε ερυθρός σταυρός ή η ερυθρά ημισέληνος σε άσπρο φόντο είναι σήματα που προστατεύουν άτομα και αντικείμενα που πρέπει να τύχουν κάθε σεβασμού.[36]
Οι συλληφθέντες μαχητές κι άμαχοι που βρίσκονται στην εξουσία του αντιπάλου έχουν δικαίωμα στη ζωή, αξιοπρέπεια, ατομικά δικαιώματα , δικαίωμα να ανταλλάσσουν με τις οικογένειες τους νέα, να λαμβάνουν βοήθεια κ.α. Όλοι απολαμβάνουν βασικών δικαστικών εγγυήσεων.[37] Οι συμβάσεις της Γενεύης περικλείουν το σύγχρονο διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο που ισχύει σήμερα σ’ όλο τον κόσμο και δεσμεύει τα κράτη που τις κύρωσαν, όπως η Ελλάδα μας.
Ακολούθησαν μια σειρά από σημαντικές διεθνείς πράξεις προστασίας του ατόμου: Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιώματων του Ανθρώπου, η Σύμβαση κατά της γενοκτονίας, τα δυο Διεθνή Σύμφωνα που θεωρούνται η Βίβλος των δικαιωμάτων του Ανθρώπου με σειρά Πρωτοκόλλων που συμπληρώνουν και δημιουργούν θεσμούς, η Σύμβαση κατά των βασανιστηρίων, συμβάσεις ειδικών κατηγοριών για γυναίκες, παιδιά, πρόσφυγες, μετανάστες, αναπήρους, εξαφανισμένους, μειονότητες, κατά των διακρίσεων,[38] ενώ σημαντική είναι μια σειρά διεθνών πράξεων που προβλέπει περιορισμούς όπλων και πολεμικών τεχνολογιών στο πεδίο της μάχης.[39]
Οι ένοπλες συρράξεις όμως δεν σταμάτησαν, ο πόλεμος στην τ. Γιουγκοσλαβία και η γενοκτονία στη Ρουάντα ευαισθητοποίησαν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ που προέβηκε σε μια πρωτότυπη και σημαντική απόφαση, ιδρύοντας δύο Ad hoc ποινικά δικαστήρια για να δικάσει τα άτομα που προέβησαν σε εγκλήματα πολέμου -Πρόκειται για το Ad hoc Ποινικό Δικαστήριο για την τ. Γιουγκοσλαβία και το αντίστοιχο για τη Ρουάντα –. Δικάστηκαν 136 κατηγορούμενοι για τα εγκλήματα πολέμου στην τ. Γιουγκοσλαβία[40], 75 συνολικά για τα εγκλήματα στη Ρουάντα[41], συμπεριλαμβανομένων των εγκλημάτων της γενοκτονίας, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, για πράξεις βίας, στυγνής ωμότητας κατά αμάχου πληθυσμού, παραβιάσεις βασικών κανόνων του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Η διεθνής κοινότητα συνέχισε με τη συγκρότηση και άλλων ειδικών δικαστηρίων στη Σιέρια Λεόνε, στο Ανατολικό Τιμόρ, στη Βοσνία, στο Κοσσυφοπέδιο, στη Καμπότζη ενώ η προσπάθεια τιμωρίας των εγκληματιών ολοκληρώθηκε το 1998 στη Ρώμη με την υπογραφή και δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου που εδρεύει στη Χάγη[42], 70 περίπου χρόνια από την πρώτη προσπάθεια συγκρότησης του στο πλαίσιο της ΚτΕ. Σπάνια στη μεταπολεμική διεθνή έννομη τάξη η δημιουργία ενός διεθνούς θεσμού, όπως το Δικαστήριο αυτό, χαιρετίστηκε με τόση ικανοποίηση. Οι σύνεδροι όρθιοι, μετά τις υπογραφές των εκπροσώπων των κρατών χειροκροτούσαν επί 10 λεπτά. Η δημιουργία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου χαρακτηρίστηκε ως βήμα πολιτισμού, ως φάρος ελπίδας,[43] ως ένα επίτευγμα της διεθνούς κοινότητας, ένα Δικαστήριο που θα κάνει τον κόσμο περισσότερο δίκαιο και ειρηνικό. Τα εγκλήματα που τιμωρούνται από το Δικαστήριο αυτό κατατάσσονται σε 4 κατηγορίες:
α) εγκλήματα κατά της Ειρήνης , δηλαδή σχεδίαση και επιθετική πράξη πολέμου κατά παράβαση των διεθνών συνθηκών
β) εγκλήματα πολέμου που περιλαμβάνουν παραβιάσεις νόμων και εθίμων πολέμου
γ) εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, φόνοι, εξόντωση, διώξεις για διακριτούς λόγους
δ) γενοκτονία[44]
Η ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου ενίσχυσε το διεθνές σύστημα ποινικής καταστολής των παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου, ανέδειξε τον νέο θεσμό της διεθνούς δικαιοσύνης, τον ρόλο του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου στο πεδίο της ατομικής ποινικής καταστολής,[45] αλλά και τις σχέσεις με τα εθνικά ποινικά δικαστήρια όταν οφείλεται να τιμωρήσουν παραβιάσεις του ανθρωπιστικού δικαίου.
Επιπλέον ενισχύει τα εθνικά συστήματα καταστολής των παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου, αφού η δικαιοδοσία του νέου διεθνούς δικαστικού οργάνου ενεργοποιείται μόνο όταν ένα κράτος αδυνατεί ή δεν επιθυμεί να παραπέμψει σε δίκη πρόσωπα που κατηγορούνται για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Αυτό συνεπάγεται, βέβαια, την υποχρέωση των κρατών να δώσουν στην εθνική νομοθεσία τη δυνατότητα δίωξης τέτοιων εγκλημάτων.
Μέχρι στιγμής το Δικαστήριο έχει εκδώσει περιορισμένο αριθμό καταδικαστικών αποφάσεων κατά πολιτών της Αφρικής που προέβησαν σε σειρά δολοφονιών, εκκρεμούν όμως δίκες κατά του αντιπροέδρου της Κένυας για δολοφονία ανθρώπων επειδή τόλμησαν να διαμαρτυρηθούν για την διάρκεια των εκλογών , του προέδρου του Σουδάν για τη δολοφονία γυναικόπαιδων στο Νταρφούρ, κατά πολιτών της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, της Κεντρικής Αφρικανικής Δημοκρατίας, της Ουγκάντα, και κατά του υιού Καντάφι της Λιβύης που συνελήφθη πρόσφατα και της Ακτής Ελεφαντοστού. Το βλέμμα της διεθνούς κοινότητας είναι στραμμένο με ενδιαφέρον προς το Δικαστήριο αυτό και πως θα δραστηριοποιηθεί απέναντι στα εγκλήματα πολέμου μετά το τέλος της εμφύλιας σύρραξης στη Συρία.
Όμως εγγύηση για την επιβίωση των εθνών είναι η ύπαρξη μια ισχυρής διεθνούς έννομης τάξης, ικανής να επιβάλλει τη διεθνή νομιμότητα, δηλαδή τον σεβασμό των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Μια τέτοια, όμως διεθνής έννομη τάξη δεν θα υπάρξει όταν κράτη ισχυρά, όπως οι ΗΠΑ αρνούνται να υπαχθούν στη δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, όταν εμφανίζονται φορείς που αναλαμβάνουν ρόλους στρατιωτών χωρίς κρατική υπόσταση, κι όταν σε μια ύστατη προσπάθεια της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ήδη από το 1984 και του Συμβουλίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου πρόσφατα,[46] έχει κατατεθεί σχέδιο Διακήρυξης για το Δικαίωμα στην Ειρήνη, ως ανθρώπινο δικαίωμα δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2013, αλλά η γνωστή υπερδύναμη έχει ήδη καταθέσει την άρνηση της να το υπογράψει. [47]
Κυρίες και κύριοι, η διεθνής κοινότητα έχει υιοθετήσει ένα σημαντικό οπλοστάσιο διεθνών πράξεων και δικαιοδοτικών οργάνων που παρέχουν τα εχέγγυα για μια διεθνή κοινωνία ειρηνική και ασφαλή για να μην επαναληφθούν τα εγκλήματα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, να μην υπάρχουν κρεματόρια, γενοκτονία, ομαδικοί τάφοι, για να σταματήσουν οι φόνοι αμάχων και παιδιών παντού όπου και αν συμβαίνουν.[48]
Εναπόκειται στα κράτη να το εφαρμόσουν. Τουλάχιστον καταφέραμε να κατονομάσουμε και να καταδικάσουμε τα εγκλήματα πολέμου ως τέτοια και να τιμωρήσουμε τους εγκληματίες. Οι θυσίες των προγόνων μας κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο δεν πήγαν χαμένες. Απέδωσαν ένα παγκόσμιο ποινικό σύστημα τιμωρίας των εγκληματιών πολέμου . Χρέος μας είναι να τους θυμόμαστε και να τους τιμούμε έχοντας πάντα στο μυαλό μας τη φράση του Στρατή Μυριβήλη : ‘’Η 28η Οκτωβρίου είναι ακόμη ένα φανέρωμα της φυλής μας, ορκιζόμαστε να μένουμε πάντα οι Έλληνες της 28ης Οκτωβρίου, οι Έλληνες του 40, 41.’’.
Χρόνια πολλά σε όλους.
Σας Ευχαριστώ
Παρασκευή Νάσκου-Περράκη
Καθηγήτρια ΔΕΣ
Θεσσαλονίκη ,25 Οκτωβρίου 2013
[1] Καλογερόπουλος- Στράτης Κ., Jusadbellum: Toδικαίωμα προσφυγής στον πόλεμο, Αθήνα, 2005
[2] Van de Mieroop M., King Hammurabi of Babylon: A biography, Blackwell Publishing, 2005
[3] Phillipson C., The International law and customs of the Ancient Greece and Rome, vol. 2, Arno Press, NY, 1979 και Ober J, Classical Greek Times, στοΜ. Howard, G. Andreopoulos, M.Schuman (eds), The laws of War, Yale University Press, 1994
Θουκιδίδης, Πελοποννησιακός Πόλεμος Βιβλίο Γ’, στ. 44 -45, Μετάφραση Λ.Κουμανταράκη, 1963, Πλάτων, Πολιτεία, Βιβλίο Γ’, στ. 335β., Μετάφραση Ν. Μέμμου, εκδ. Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη, 1994, Αριστοτέλης Πολιτικά Α’, στ 1255α, Μετάφραση Ν. Παρίτση, 1939
[4] Βλ. αναλυτικά, Δ.Γάγγας, Εισαγωγή στο Διεθνές Δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων, γ’ έκδοση, Εκδόσεις Σιδέρη, Αθήνα, 2008
[5]G.I.A.D. Draper, The interaction of Christianity and Chivalry in the Historical Development of law of War, IRRC, 7, 1965
[6] Βλ. σχετικά Μ.-Ν. Μαρούδα, Περί του Ανθρωπιστικού χώρου στον 21ο αιώνα. Ανάδυση, διαστάσεις, νομικό πλαίσιο για αποτελεσματική και νομική ανθρωπιστική δράση. Εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, 2012, σελ. 51 επ.
[7] Μ. Σαρηγιαννίδης, Η πολεμική κατοχή στο Διεθνές Δίκαιο, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2011, σελ. 2
[8] Βλ. Δ.Γάγγας, οπ., σελ 64 , Κ.Χατζηκωνσταντίνου, Προσεγγίσεις στο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, Εκδόσεις Ι.Σιδέρης,Αθήνα, 2009, σελ. 295 επ.
[9] Το βιβλίο του UnmemoiredeSolferino, Amsterdam, 1862, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ίδρυση του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού.
[10]Τ.Meron, Francis Leiber’s Code and Principles of Humanity,36, CJTL, 1998, σελ. 274 et seq.
[11] Βλ. Για τα κείμενα βλ. Π.Νάσκου-Περράκη, Κώδικας Πράξεων Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου,Νομολογία-Λημματικός Κατάλογος, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 2012 και Στ.Περράκης-Μ.Μαρούδα, Ένοπλες Συρράξεις και διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, Κείμενα Διεθνούς Πρακτικής, Τόμος 12, Αντ.Ν.Σάκκουλας,Αθήνα-Κομοτηνή, 2001
[12] Βλ. κείμενα ibid
[13] Για την αρχή αυτή βλ. Κ.Αντωνόπουλος, Η ατομική ποινική ευθύνη στο διεθνές δίκαιο, Εκδ.Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 2003
[14] J.A. Appleman , Military tribunals and International Crimes’’, Greenwood Press, 1954, West port.
[15] Βλ. Κ.Χατζηκωνσταντίνου ο.π. σελ. 340.
[16]Βλ. Ευ. Μπαϊρακτάρη, ‘’Crimen Ad Extremun’’. Το Εγκλημα κατά της ανθρωπότητας ως ακραία προσβολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων, διδ.διατριβή, Νομική ΑΠΘ, 2004, σελ. 57 επ.
[17] Bλ. Ε. Ρούκουνας, Δικαιώματα του Ανθρώπου, Εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 1995
[18] Βλ. Στ.Περράκης-Μ.Μαρούδα, Ένοπλες Συρράξεις και διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, Κείμενα Διεθνούς Πρακτικής, Τόμος 12, Αντ.Ν.Σάκκουλας, 2001
[19] Για τη Σύμβαση Ibid.
[20] Για τη Σύμβαση Ibid.
[21] Βλ. Κ.Ιωάννου – Σ. Περράκης, Εισαγωγή στη Διεθνές Δικαιοσύνη , Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 1984, σελίδα 89 επ.
[22] H. Ehard, The Nuremberg trial against the major war criminals and International law, AJIL, 43, 1949, σελίδα 225,
και G. Finch, The Nuremberg trial and International law, AJIL, 41, 1947, σελ. 26
[23] Βλ. αναλυτικά Κ.Χατζηκωνσταντινου ο.π. σελ. 326 επ.
[24] Ευ.Χεκίμογλου, Οι δίκες εγκλημάτων πολέμου στην Ελλάδα, στο Οι μεγάλες Δίκες, η Δίκη της Νυρεμβέργης, Εκδόσεις Τεγόπουλος, Αθήνα, 2011, σελ. 147 επ.
[25] Α.Ν. 384, ΦΕΚ Α’ 145, 8 Ιουνίου 1945,
[26] Α.Ν. 1080, ΦΕΚ Α’ 93, 9 Μαρτίου 1946
[27] Χεκίμογλου, ο.π. σελ. 149 επ.
[28] Θ.Καρβουναράκης (Επιμ.), Ψυχρός Πόλεμος, Μια διεπιστημονική Προσέγγιση, Εκδόσεις Ι.Σιδέρης, Αθήνα, 2012
[29] Χεκίμογλου, ο.π, σελ. 156 επ.
[30] ΦΕΚ Α 31. 19 Φεβρουαρίου 1959
[31] Βλ. Γ. Μίντση, Εγλήματα Πολέμου και αποζημιώσεις. Η γερμανική κατοχή στην Ελλάδα, Οι αξιώσεις αποζημιώσεων κατά το Διεθνές Δίκαιο. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 1998, σελ. 103 επ.
[32]Άρθρο 2 παρ. 4 του Χάρτη του ΟΗΕ
[33] Π.Νάσκου-Περράκη, Δίκαιο Διεθνών Οργανισμών.Θεσμική Διάσταση, 5η έκδοση, Εκδόσεις Θέμις, Αθήνα-Κομοτηνή , 2011, σελ. 135 επ. και 153 επ.
[34]ΓιαμιαπλήρηανάλυσητωνΣυμβάσεων J.S.Pictet, Τhe Geneva Convention Commentary, International Committee of the Red Cross, Geneva, 1952 καιβλ. Κ.Χατζηκωνσταντίνου. ο.π. σελ. 118 επ.
Για τις συμβάσεις Βλ. Π.Νάσκου-Περράκη, Κώδικας Διεθνών Πάκεων Προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Παγκόσμιο και Περιφερειακό Επίπεδο, Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη 2012
[35] Στ.Περράκης(επιμ.)- Το νέο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο των ενόπλων Συρράξεων. Τα Πρωτόκολλα της Γενέυης του 1977. Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 1989.
[36] Κ. Χατζηκωνσταντίνου, ΕΠΤΑ + 1 προβλήματα για το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο, εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα , 2010, σελ. 129 επ.
[37] Π. Νάσκου Περράκη, Η ελάχιστη προστασία του ατόμου στη διάρκεια των μη διεθνών ενόπλων συρράξεων (άρθρα 4-6 Πρωτ. II της Γενεύης του 1977), στο Στ.Περράκης (επιμ.) – Το νέο Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο των ενόπλων Συρράξεων. Τα Πρωτόκολλα της Γενέυης του 1977. Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή 1989, σελ. 54 επ.
[38] Βλ. μεταξύ άλλων Π.Νάσκου-Περράκη, Μηχανισμοί Προστασίας Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Εκδόσεις Θέμις, Άθηνα-Κομοτηνη, 2011 και Στ. Περράκης, Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Διακαιωμάτων του Ανθρώπου, προς ένα JusUniversalis, εκδόσεις Σιδέρης, Αθήνα, 2013.
[39] Βλ. Στ.Περράκης-Μ.Μαρούδα, Ένοπλες Συρράξεις και διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Κείμενα Διεθνούς Πρακτικής, ο.π.
[40] S.CRes. 827/25 Μαϊου 1993.
[41] S.CRes. 955/8 Nοεμβρίου 1994.
[42] Για τα Δικαστήρια αυτά βλ. αναλυτικά Φ.Παζαρτζή, Η ποινική καταστολή στο διεθνές δίκαιο. Η διεθνής ποινική δικαιοδοσία στη σύγχρονη εποχή. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα- Κομοτηνή, 2007, σελ. 139 επ.
[43] Από τον DesmondTutu, μετά την πρόσφατη προσπαθεία ηγετών των Αφρικανικών κρατών να αποσύρουν την υπογραφή τους από το καταστατικό, λόγω των πολλών ενταλμάτων συλλήψης εις βάρος τους, BBCNews, 20 Σεπτεμβρίου 2013.
[44] Βλ. σχετικά, Στ.Περράκη, Σύγχρονες εξελίξεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου από το adhocΔιεθνή Ποινικά Δικαστήρια για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, στο Π.Νάσκου-Περράκη (επιμ.) προς μια διεθνή ανθρωπιστική τάξη, τα Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια, Κείμενα Έρευνας 8, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κομοτηνή, 2000, σελ. 35 επ. Δ.Γάγγας, Η εξέλιξη των κανόνων των δικαίου των ενόπλων συγκρούσεων: η διαχρονική αντιμετώπιση των εγκλημάτων πολέμου, διδ.διατριβή Πάντειο, 1998, και Γ. Ναζίρης, Το έγκλημα κατά της ανθρωπότητας κατά το άρθρο 7 του Κατασταστικού του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, διδ. Διατριβή Νομικής Α.Π.Θ., 2009.
[45] Κ.Χορτάτος, Τα Ηνωμένα έθνη και η ίδρυση του Διεθνού Ποινικού Δικαστηρίου. Διεθνής Δικαιοδοσία και το πρόβλημα της ατομικής ποινικής ευθύνης, εκδ.Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα 1999 και Ν-Μ.Μαρούδα, Η Διεθνής ευθύνη για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Η κρατική και ατομική ευθύνη σε κίνηση, Αντ.Ν.Σακκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή, 2006
[46] UN, Human Rights Council, Open-ended Intergovernmental Working Group on the Draft UN Declaration on the Right to Peace, 18-21 February και A/HRC/20/L.16
[47] U.S Explanation of Vote on UN Declaration on the Right to Peace, Stephen Townley, U.S. Delegation to the UN Human Rights Council, Human Rights Council 23rd Session – Geneva, Switzerland
[48] K.Κούφα και Φ.Παζαρτζή(Επιμ.), Η διεθνής ποινική δικαιοσύνη ως μηχανισμός επιβολής του διεθνούς δικαίου,Εκδόσεις Σάκκουλας, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2007